Mười Hai Công Hạnh Phật

Hơn 2500 năm trước, chư thiên sấm truyền rằng, “Mười hai năm sau, một bậc Đại Bồ-tát sẽ đản sinh. Ngài sẽ trở thành một bậc Chuyển Luân Thánh Vương hoặc một đức Phật, và sẽ mang hồng danh Thích Ca Mâu Ni.” Trên cung trời Đâu Suất thanh tịnh, đức Đại Bồ-tát Ma-ha-tát nghe thấy lời này và trong tâm phát khởi lòng đại bi rộng lớn. Ngài quyết định tái sinh ở cõi Nam Thiệm Bộ Châu, trên miền đất Ấn Độ, làm hoàng nhi của vua Tịnh Phạn và hoàng hậu Mayadevi thuộc dòng họ Thích Ca.

Thangka Mười hai công hạnh Phật vẽ trên vải. Niên đại thế kỷ XIX. Xuất xứ Tây Tạng. Rubin Museum of Art.

Ý Nghĩa và Lịch Sử

Mười hai công hạnh của đức Phật Thích Ca Mâu Ni, cũng như của mọi vị Phật khác, chính là một bài pháp thâm mật để động viên và nâng đỡ cho chúng sinh. Thầy George Churinoff (Gelong Thubten Tsultrim) khai thị, “Bằng những công hạnh ấy, ngài cho chúng ta thấy rằng mọi chúng sinh — dù sinh ra từ bụng mẹ trong cõi luân hồi uế trược — đều có tiềm năng giác ngộ. Công hạnh xuất gia cầu đạo và thể nhập vô dư niết-bàn (parinirvana) của Phật cũng rất rõ ràng, đó là ngài đang dạy cho chúng đệ tử về hạnh xả ly và lý vô thường.”

Biểu tượng Chày kim cương kép do họa sỹ Robert Beer minh họa.

Trong biểu tượng học Kim Cương Thừa, mười hai công hạnh này còn được liên hệ đến mười hai chẽ khả kiến của chày kim cương kép (vishva-vajra) khi thể hiện ở dạng hai chiều. Danh sách mười hai công hạnh Phật không hoàn toàn nhất quán. Có nơi nhập hai công hạnh làm một, nơi khác vẫn giữ nguyên hai mục. Đôi khi sự kiện ngài giáng trần từ cõi trời Tam Thập Tam Thiên (Trayatrimsha) và chiến thắng ngoại đạo cũng được đưa vào danh sách này.

1. Giáng trần từ cung trời Đâu Suất (Tushita).

2. Thể nhập mẫu thai.

3. Đản sinh ở Lâm Tỳ Ni (Lumbini).

4. Thành tựu nghệ thuật và phương tiện.

5. Kết hôn, làm cha và trị vì vương quốc.

6. Chứng kiến nỗi khổ của luân hồi và xả ly.

7. Thực hành khổ hạnh trong sáu năm.

8. Quyết tâm thiền định dưới cội bồ-đề.

9. Chiến thắng ma quân Mara.

10. Chứng đạt giác ngộ toàn hảo.

11. Chuyển pháp luân hóa độ chúng sinh.

12. Thị hiện vô dư niết-bàn tại thành Câu Thi Na (Kushinagara).

Trong Mỹ Thuật Thangka

Rất nổi tiếng trong hội họa thangka là loạt chín tranh vẽ các sự kiện chính trong cuộc đời đức Phật Thích Ca Mâu Ni. Các sự kiện này bao hàm cả mười hai công hạnh Phật, song không nhất quán về cách thể hiện và chủ đề mỗi tranh.

Dưới đây là bộ chín tranh vẽ cuộc đời đức Phật do Quỹ Tertön Sogyal Trust thực hiện.

1. Đản sinh

2. Cuộc sống niên thiếu

3. Xả ly

4. Chiến thắng ma quân

5. Thành tựu giác ngộ

6. Giáng trần từ cung trời Đâu Suất

7. Chuyển pháp luân

8. Thị hiện thần thông

9. Nhập vô dư niết-bàn

Tán Thán Mười Hai Công Hạnh của Đức Phật, Bậc Hướng Đạo Toàn Hảo

Những câu kệ tán dương các công hạnh này (rất nổi tiếng trong mọi truyền thừa Phật giáo Tây Tạng) bao gồm hai phần. Phần đầu do đức Long Thụ Nagarjuna (khoảng 150–250) dựa vào các bản kinh cổ mà tổng hợp thành. Phần sau được cho là do đức Jigten Sumgön (1143–1217), bậc tổ khai lập truyền thừa Drikung Kargyu, trước tác nên.

Dưới đây là bài kệ Tán thán Mười hai công hạnh của Đức Phật do Drukpa Việt Nam biên dịch.

Phần I (do đức Long Thụ trước tác)

Phần II (do đức Jigten Sumgön trước tác)

---

Dịch và biên khảo

Jigme

Tư Liệu Tham Khảo

1. Akester, Matthew. “The Twelve Deeds of the Buddha.” Buddhist Himalaya, Vol. XI (2001–2007), Combined Issue.

2. Beer, Robert. Bách Khoa Toàn Thư Biểu Tượng và Hoa Văn Mật Tạng. Hà Nội: Đông A Books và NXB Dân Trí, 2024.

3. Foundation for the Preservation of the Mahayana Tradition (FPMT). “The Twelve Deeds of Shakyamuni Buddha.” Mandala. September–November, 2001.

4. The Gyalwang Drukpa. Mật Pháp Nghi Quỹ Tu Trì Thường Nhật. Hà Nội: NXB Tôn Giáo, 2022.